Dự thảo sửa đổi theo hướng bỏ hẳn quy định về thời hiệu khởi kiện, thời hiệu yêu cầu theo Điều 159 Bộ luật Tố tụng dân sự hiện hành. Về chuyện này, có người phản đối vì sợ ảnh hưởng lớn tới việc giải quyết án mà xưa nay các tòa vẫn quen áp dụng nhưng nhiều ý kiến khác lại bảo bỏ là đúng.

Tòa không có quyền từ chối giải quyết?

Quyền Chánh án TAND TP Hải Phòng Lê Khắc Hạnh dẫn chứng trường hợp yêu cầu tuyên bố một người đã chết hoặc mất tích để phân tích rằng không thể tính thời hiệu được. Theo ông, có những trường hợp đương sự vì lý do nào đó mà gián đoạn thông tin với thân nhân một vài năm. Nếu tòa căn cứ vào yêu cầu của một bên rồi tuyên bố họ mất tích sau một năm tìm kiếm thì rất dễ bị “hố”.

Thực tế đã có nhiều người sau khi tòa tuyên bố mất tích lại trở về sinh sống bình thường. Khi ấy, không chỉ tòa khó “gỡ” về mặt tố tụng mà xét về tình cảm, đạo đức xã hội cũng khó ăn khó nói vì gia đình người bị tuyên bố mất tích luôn có tâm lý ngóng chờ tin tức người thân. Chưa kể, quyền lợi của các bên liên quan đều có thể bị ảnh hưởng.

Trưởng phòng Pháp luật dân sự Vụ Pháp luật dân sự-kinh tế (Bộ Tư pháp) Nguyễn Hồng Hải nhận xét quy định thời hiệu trong luật hiện hành mang nặng tính chất từ chối giải quyết vụ việc. Hậu quả của việc tòa không nhận đơn kiện của người dân có thể thúc đẩy hoạt động đòi nợ thuê trong xã hội tăng nhanh. Vì thế, việc bỏ tất cả các quy định về thời hiệu như dự thảo là hợp lý.

Để rút ngắn quá trình giải quyết án thì cần thiết phải cho thẩm phán quyền chủ động hơn nữa trong thu thập chứng cứ. Ảnh minh họa: HTD

“Chúng ta phải thừa nhận nguyên tắc tòa án không có quyền từ chối giải quyết vụ việc dân sự với lý do hết thời hiệu yêu cầu. Ở nước ngoài quy định thời hiệu là để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của đương sự chứ không phải để tòa từ chối giải quyết như ở ta” - ông Hải nhấn mạnh.

Giúp dân thu thập, xác minh chứng cứ

Theo Phó Chánh án TAND Tối cao Từ Văn Nhũ, khi đương sự đề nghị cơ quan, tổ chức đang lưu giữ chứng cứ xác nhận sự việc, sự kiện pháp lý thì thường bị từ chối bằng miệng. Vì thế, họ không có gì chứng minh với tòa về việc không thu thập được chứng cứ của mình. Do đó, cần phải sửa luật theo hướng là chỉ cần đương sự có yêu cầu thì tòa sẽ thu thập và xác minh chứng cứ giúp họ.

Ủng hộ quan điểm này, ông Lê Khắc Hạnh phân tích: Luật hiện hành không cho phép thẩm phán chủ động thu thập chứng cứ nên nếu thẩm phán tự tiện làm là vi phạm tố tụng nghiêm trọng. Trong khi đó, việc thu thập và đánh giá chứng cứ đòi hỏi phải có thời gian mà tòa chờ cho đến khi đương sự không thể tự thu thập được mới đứng ra yêu cầu là quá chậm. Để rút ngắn quá trình giải quyết án thì cần thiết phải cho thẩm phán quyền chủ động thu thập chứng cứ hơn nữa.